Museo Mar 'e Pontis

Su Museo de Mar 'e Pontis

Ultima modifica 13 settembre 2024

mar_e_pontis_logo_trasparente

Il museo si trova all'interno della Peschiera Mar 'e Pontis e racchiude il racconto della storia, tradizione e cultura di un compendio ittico di grande valenza storica e di forte attrazione turistica.

Languages: ita2 sart eng2 spa2 gert


Audios

Acinnus storicus asusu de su stai(n)u de Mar ‘e Pontis


Pasraxius


Tzaracus de pischera


Sciaigoteris


Poigeris


Bogheris


Paramitaius


Su scioperu


Mar 'e Pontis


 

Mar ‘e Pontis

Mannu adiaderus su stai(n)u de Mar ‘e Pontis, u(n)u mari, comenti de sempiri ddu tzérriada sa genti ‘e sa ‘idda po sa mannesa chi pòtada.
A pati Mistras, còntada giai 2.350 etarus, impàri a is sta(n)ieddus chi ddu inghìrianta e ndi fainti u(n)u de is logus prus arricus de pauis e pru’ mannus e nodius de s’Europa, chi sa Conventzio(n)i de Ramsar e is leis po sa protetzio(n)i de is pilo(n)is cherinti sravai.
Mare ‘e Pontis, cun is acuas prus o mancu saias chi càmbianta caori comenti mùdada su tempus, cumparidi diffarenti de comenti fiada in passau e oi léada agiumai 1/5 de totu is satus de Crabas, mannus 102 kmq. Ma no tòcada a scaresci ca u(n)u bellu cantu de su stai(n)u a tramunta(n)a fai’ pati de su comu(n)i de Arriora.
Cherendi tirai u(n)a sinnia cun su pentzamentu po sinnialai sa lacara, si depidi comintzai de Su Meriagu, a ponenti, in terra ‘e Sinnis, po arribai a Punt ‘e colletu (Sa pastura ‘e colletu) a lavanti.
Biu de susu, su stai(n)u de Mar ‘e Pontis  assimbìllada a u(n)a nadinca, cun su pitzu chi ghèttada a su grofu de Arista(n)is, de fronti a su Mari de Sardinnia, chi srebidi adiaderu meda po sa saludi de is acuas suas.
Cuatru cana(l)is oi lìganta Mar ‘e Pontis  cun su grofu e sa mudadura de is ormas srebidi po te(n)i is acuas pulias e ossigenadas, fai intrai, cresci e bessi’ su pisci appretziau e nomenau de totus in donnia ‘idda.
Puru de s’arriu de Mar ‘e Foghe tòcada a ndi te(n)i contu, poita po(n)idi impari su stai(n)u e su Montiferru, cun is acuas chi ndi assotinti de innia in tempus proi(n)u.
Sempiri meda piscosu Mare ‘e Pontis, ndi chistionanta fomintzas i’ Latinus.
In custu logu apretziau adi biviu genti meda in antigòria. Is isgavus de su Neoliticu, de Cucuru is Arrius, Conca Illonis e atrus chi aspetànta de torrai a pillu, ddu fainti pentzai.
Custu cheri nai puru ca totu su stai(n)u, cun is terras a cotura e a pastura de su logu, assigurànta a sa genti, insarasa comenti ‘e oi, u(n)a vida chentze ‘e famini e cun prus pagu trumentu.

                                                                                                          

Acinnus storicus asusu de su stai(n)u de Mar ‘e Pontis

Su primu scrittu chi chistiònada de su stai(n)u de Mare ‘e Pontis esti de su 1237.
Si tràtada de u(n)u documentu storicu innui Predu II, Giugi de Arborea, cunfrìmada is donatzionis fatas de su babbu e de sa mama a su guventu de is paras de sa cresia de Santa Maria de Broachidu.
Apustis meda, su stai(n)u e sa pischera funti passaus a sa Canoa de Ispagna, a su rei Ferdinandu de Aragona, chi nd’aiada proibiu sa cessio(n)i, sa bèndida e s’imprestidu.
Su sesi de su mesi ‘e treuas 1652, Filipu IV de Castiglia, apretau de ‘inai, ca fiada in gherra, aiada giau in prestidu a u(n)u banchieri genovesu, Giro(n)i Vivaldi, totu su stai(n)u de Santa Justa e su Mar ‘e Pontis  de Crabas cun sa pischera e su piscau, fomintzas a candu non iadai pagau su depidu.
Su 26 de lamparas 1838 Carlu Albertu de Savoia aiada arrannuntziau a totu su be(n)i tocau a sa familia Vivaldi, chi a sa fini fiada diventàda meri, ca poita su rei de Ispannia no aiada torrau su chi depiada in dinai.
De insaras Mar ‘e Pontis  fia passau in ma(n)us a genti meda arrica de Arista(n)is, po trinta mila iscudus a s’annu, chi depianta giai a su Mrachesu Vivaldi-Pasqua.
Su 23 de su mesi ‘e treuas 1853 po un milio(n)i e duxentubintixincumila francus nous de su tempus, is Vivaldi-Pasqua aianta bendiu su stai(n)u de Mar ‘e Pontis a su Cav. Srabadoi Ca(r)ta de Arista(n)is e, motu issu, su stai(n)u e is pischeras funti tocaus a is eredis: is familias Carta-Pabis, Corrias, Boi e Campus.
Candu fia’ bessia sa lei regionali n° 39 de su 1956 po fai bogai ’e cabudu is diritus feudalis me is ista(n)ius de Sardinnia, u(n)a pati de is piscadoris e is meris de pischera aianta comintzau a atipitai e a batallai fintzas a candu su Stai(n)u de Mari e Pontis fia passau a sa Regio(n)i, chi dd’adi afidau a u(n)u consortziu de piscadoris chi ancora oi ddu pòtanta a manigiu.

                                                                                                                       

Pasraxius

Su coru de totu su stai(n)u de Crabas fiada sa Pischera de Mar ‘e Pontis  o Pischera Manna, innui agatàda logu giustu e naturali su traballu produtivu de su stai(n)u.
Totu a pischera assotìada su pisci, poita, spintu de sa ga(n)a de sa riprodutzio(n)i, cricàda de torrai a mari biu.
E in pischera su pasraxiu pigàda intre(n)a s’importantzia chi dd’aiada giau su meri de su stai(n)u, apustis chi fiada stetiu scerau po pesai su pisci. Atru che contus: depiada essi omini de fiducia, capatzu meda, a modu e de intragnas sa(n)as.

Su pasraxiu non depiada scetis pesai su piscau, ma aberri pura is ogus candu s’apraparànta is bulletas de is pesaduras e de is intradas de torrai a su meri; depiada giai atentzio(n)i candu arribàda s’ora de assentai sa pischera o de dda torrai a fai de bellu nou; in prus, depiada potai pentzamentu mannu candu is piscadoris intrànta a piscai in su stai(n)u o tocàda a giai pisci in pischera.
Non cheri mancu nau: fianta ominis de massima fidi e is piscadoris e is familias insoru po issus potànta arraspetu.
Fianta cincu in totu is pasraxius. Is primu’ dus, impreaus in Pischera ‘e Pontis e a Scaiu, si spostànta abotas abotas: u(n)a ota in ddu logu, u(n)a ota in s’atru, chida po chida, e giadianta is contzillus po impostai be(n)i su traballu candu si depiada intrai a mollai arretzas.

Atrus dus, prus pagu in vista de is primus, pigànta postu u(n)u in Sa Madrini e s’atru in Pischeredda. In sa primu pischera tocàda pura a sprapadai be(n)i is ogus, candu su fruimentu fruìada po andai a Mare ‘e Pontis. In Pischeredda fadianta sa matessi cosa in manera chi su pisci abarràiada in su stai(n)u chentza ‘e nch’intrai in s’arriu de Mar ‘e Foghe. Me i(n) is duas pischeras si piscàda e si pesàda su pisci. Custus dus pasraxius depianta giai sempiri po(n)i in contu de pigai su postu de is primus, candu issus lassànta in totu su traballu po moadìa o antzianidadi.
S’urtimu fiada su pasraxiu de Su Potu, su potaiu, prus pagu impreau de is atrus cuatru; epuras, fiada incarrigau a sa propria manera de castiai u(n)a pati de stai(n)u innui si intràda a piscai pagu otas. Su logu fia’ sinnialau cun d’u(n)a nera de paus stichius in su fundai e stesiaus unu de s’atru. In su Potu su pisci fiada amaistau e non chi ‘essiada, mancai no ddui fessinti arretzas, fomintzas a diventai mannu mancu is tiaus.
Podeus nai, simmai ndi sìpada abisongiu, ca totu fiada studiau comenti si spètada e in manera puntiliosa, po fai funtzionai a mellus totu is pischeras.

                                           

Tzaracus de pischera

Sighendi s’ordini antigu chi arregullàda totu sa pisca in su sta(n)iu, is tzaracus de pischera fìanta apena asuta de is pasraxius.

In sadru, sa fueddu tzaracu no cheridi nai scrau, comenti cuncu(n)u pèntzada, ma poidi fintzas inditai u(n)u incarrigu de responsabilidadi asuta de u(n)u meri. E difatis, is ses tzaracus de Mar ‘e Pontis  no depianta scetis fai totu chentz’e murrungiu panù, ma fianta impreaus po arregullai su funtzionamentu de is pischeras.  Po custu fianta sceberaus a tannora de s’esperientzia, de sa saludi ma, su ‘mprus, de sa seriedadi de sa perso(n)a.

Donnia chida mudànta incarrigu, traballendi comenti de antzianu de potu, vice antzianu de potu, antzianu de pischera, vice antzianu de pischera madrinaiu e coxineri. Donniu(n)u de issus cricàda de fai bì a is meris ca fiada omini fidau e traballanti, po podi antziai de gradu e arribai a essi pasraxiu.

Essi tzaracu cheriada nai rispetai arregulas frimas, cun pagu libertadi: un’eredidadi dei is tempus de is feudus, agravàda de su no podi bì, aintru de sa pischera, mancu sa cara de is propius familiaris, parentis e amigus. Ma no fudi sempiri aici, poita un’ota a s’annu, su 22 de grannaxu, in pischera s’afestàda Santu Bissenti. In cussa dì, sa cresiedda intitulàda a su santu e sa pratza ananti ‘e cresia, chi funtis ai custa pati de is canais chi sèparanta sa Pischera de Pontis de totu s’atru logu, si prenìanta de genti po iscutai missa e afestai cun cantus e ballus su patronu de is pischeras. No podìada amancai u(n)u prangiu mannu de pisci, cumbidau de is meris e coxi(n)au de is tzaracus.

Fintzas is traballus de aconciu in pischera pirmitìanta a pasraxius, tzaracus e piscadoris de s’atopai a pari, po chistionai, papai e bufai e meda botas assotìanta is meris de su sta(n)iu pura.

Fai sa scaràda noa e s’arrasadura de is cannas, ghetai pred ’e moi, cambiai o assentai is tabaus de pischera fiada traballu pesanti, comenti fiada traballosu meda a ndi tirai, a manu, su ludu e is grogas de is canais. Fianta totus cosas de fai, chi benìanta pagadas a pati de is meris e fadìanta in modu chi totu sa pischera funtzionessidi be(n)i.

Is piscadoris impitaus in custus traballus, poigeris e bogheris, podìanta abarrai a crocai in s’omu ‘ecia, pesàda propiu po costu, acanta de su poatziu, u(n)u fabricu prus importanti, su solu chi pòtada u(n)u pianu de susu e u(n)a terratza, de innui si bidi a giru a giru totu su logu. Is piscadoris, aici, s’agatànta cun pasraxius e tzaracus e podìanta pragontai cuncu contzillu o cunfidai cuncu pentzamentu asusu de su traballu, po si fai agiudai a agatai u(n)u arramediu.

Sciaigoteris

Fiada stetiu Don Pepinu Ca(r)ta, prus o mancu me is annus Binti de su Millenoixentus, a bolli chi si fessidi fromàda sa cumpagnia de is sciaigoteris cun ses piscadoris antzianus, chi triballànta cun profetu, poita un’ota giau a is meris su tanti chi ddi sis ispetàda, totu s’atru pisci abarràda a issus e ddu pretzìanta in ses patis sceti. 
Is sciaigoteris impréanta sa sciaga, u(n)’arretza giai propia a sa chi potànta is poigeris, e u(n)a braca, sa braca de sa sciaiga, chi assimbillàda meda ai cussas de is poigeris e de is bogheris. 
Funtis sparessius a sa fini de is annus Cinquanta de su Millenoixentus e no si nd’est prus chistionau. 

 

Poigeris

Is bogheris, chi fianta meda prus de is poigeris, podianta teni de bintu(n)u annus fintzas a sessantaxincu e intrai a piscai a is primus de su mesi ‘e cabudanni fintzas a su trinta de abrì de s’annu apustis.
Custus piscadoris triballànta cun bracas prus pitias de cussas chi potànta is poigeris, e dda sas tzerriànta bracas pranas o bracas de is cullegas. Difatis, custas bracas fianta pretzias in cullegas, est a nai deghi tropèras de quatru bracas donniu(n)a, chi triballànta impari e piscànta cun arretzas impillàdas a to(n)us o a ungiùa, longas 30/35 metrus.  
Me is mesis de maiu e austu, no podendi piscai in nisciu(n)a manera, is bogheris podìanta triballai me is bracas chi piscànta in mari abetu, in su grofu de Aristanis, o comenti de giorronnaderis in su satu de Sinnis o fomentzas andai a piscai buco(n)is a peis scrutzus, cociua o otziada. 
Poigeris e bogheris fianta organizaus in ses cooperativas a is calis tocàda su 60% de totu su pisci piscau, giai chi s’atru 40% spetàda a is meris de pischera, chi donnia dì ndi ddu fadìanta arretirai po ddu bendi. 

Bogheris

 I più numerosi bogheris (da bogai, vogare), d’età non inferiore ai ventun anni o superiore ai sessantacinque, iniziavano la pesca i primi di settembre per concluderla il 30 aprile successivo.

Lavoravano a bordo di imbarcazioni più piccole rispetto a quelle usate dai poigeris, dette bracas pranas (barche piatte) o bracas de is cullegas. Infatti, tali imbarcazioni erano suddivise in cullegas, dieci gruppi di quattro barche che lavoravano di concerto utilizzando particolari tipi di reti: arretza impillàda a to(n)us e a ùngiua, a un solo telo, lunghe circa 30/35 metri.

Nei mesi da maggio ad agosto, essendo loro interdetta qualsiasi attività di pesca, i bogheris potevano trovare impiego presso imbarcazioni che pescavano all’interno del Golfo di Oristano, in mare aperto, oppure guadagnarsi la giornata lavorando come braccianti agricoli nelle campagne del paese o dedicarsi eventualmente anche alla pesca dei frutti di mare.

Entrambe le categorie erano organizzate in sei cooperative, cui spettava il 60% del pescato, essendo il restante 40% prelevato e venduto giornalmente dall’Azienda.

           

Paramitaius

In fundu a totu custu sistema feudali, is paramitaius fianta is prus pagu craculaus, ma issus pura arrannescianta a pesai familia manna cun sacrificiu e a bivi cun dinnidadi. 
Piscànta a paramitu, u(n)a cade(n)a fata aprimu de fiu ‘e cato(n)i, apustis de nailu, longa prus de u(n)u chilometru, a sa cali fianta acapiaus cun is bugais fomintzas milli gamus. A primitziu is gamus ddu sus fadianta cun sa spi(n)a de Cristus, acoa s’imprèanta cussus de ferru, annoaus e stesiaus u(n)u de s’atru prus o mancu mesu passa o u(n)a etàda, po piscai anguidda.
Su paramitu, de ghettai agiumai donnia dì ma no po totu s’annu, beniada cuncodrau de ma(n)us capatzas e postu aintru de u(n)u cadi(n)eddu, escau po nchi ddu mollai de primu marì, intrendi soi o abotas aintru ‘e noti me is acuas bascias de su stai(n)u, in mesu de is arestis, po ndi ddu srapai a mangia(n)u chitzi obrescendi e ponendi chinta. Medi ‘otas is paramitaius arranescianta a pre(n)i is sachitas de anguidda apustis de tantu traballu.
Totu is femi(n)as de ‘omu, pobidas, fillas e sorris, si giadianta de fai e spedditzànta is ma(n)us po assentai su paramitu. Apustis srapau, tocàda a ddu stirai, cambiai is gamus o ddu torrai a fai de bellu nou, candu, becciu e pre(n)u de nous e aconcius, beniada mai a ddu mollai.
Is fillus mascus, piciochedus chi giai sempiri lassànta sa scola, andànta a cricai esca: tziringo(n)is, orcu munto(n)is, gingellas, sintzigorredu, cadireddas e abotas stintirigheddu ‘e grapa e de atrus animais.
Candu s’esca no beniada be(n)i a dd’agatai, is paramitaius comintzànta a s’impentzamentai e insararas si depianta spostai medi otas atesu po dda cricai. Arribànta in trenu, cun botu, betua e marruscedda, fintzas a is satus e a is coras acanta de Macomer, Sardara, Saddori, Quartu e Casteddu po cricai e arragolli esca meda. 
Is paramitaius no ndi podianta fai de mancu de te(n)i u(n)a braca po andai a paramitai e insaras d’onniu(n)u si dda fadiada po contu ‘e issu cun totus is santidus.
Sa braca si tzerriàda fasso(n)i poita ca fiada cuncodràda cun fascius de fe(n)u, chi cresciada me is acuas pulias de su stai(n)u atotu e me is pauis e is canais.
Tocàda a ddu segai e fai asciutai be(n)i in su mesi de maiu o de lamparas po podi durai de prusu e aguantai mellus su pesu de dus ominis, giai sempiri babbu e fillu.
Paghendi s’arrendu, podianta piscai po otu mesis a s’annu, de su mesi de cabudanni fomintzas a su mesi de abrì, ma sigumenti sa pisca beniada frimada meda botas, is paramitaius andànta de su meri de pischera po pragontai porra e issu dda giadiada. Po custu podianta allonghiai su tempus de sa pisca fintzas a sa festa de Santa Maria o de Sant’Antoni.
A is paramitaius, po podi guadangiai u(n)u pagu de prusu, su meri giadiada pura sa possibilidadi de piscai in atra manera, ma sempiri cun su fasso(n)i, chentza de arretzas. Podianta abarrudai po cassai cuncu pisci’e scata, cuncu(n)a grapa, trinca o anguidda. Si ponianta impàri a cricu e cun is fruscias, in mesu de is arestis o acanta de is pa(n)is de sa groga e de is canniso(n)is, parànta su ballu. Ingui su pisci si cuàda e podiada essi cassau cun prus fatzilidadi.
Finiu su tribalu e pre(n)us de strachimini, is paramitaius tirànta a terra is fasso(n)is e is prus piciocus agiudànta is prus antzianus, po arraspetu. Is fasso(n)is benianta sumpesaus e arrimaus a is arremus cun sa proa a punt’insusu po asciutai prima e durai de prusu.

 

Su scioperu

S’organizatzioni de sa pischera fiada u(n)u beni po is meris, ca ddi sis fadiada profetu, ma no po sa ‘idda, poita no dda fadiada andai a innastis, ca tzaracus, poigeris, bogheris e sciaigoteris fianta totus cun is meris, timendi po no predi is privilegius chi taniant e su pagu guadangiu seguru, e paramitaius e spado(n)adoris — o sciperantis, comenti ddus anti tzerriaus apustis — a sa pati contraria. 
Sa situatzioni si fiada fata prus dificili candu fiada bessìa sa lei n. 39 de su 1956, cun sa cali fianta stetius cancellaus is diritus feudalis asusu de is ista(n)ius de Sardinnia. Is piscadoris crabarissus, bidendi su chi aianta fattu is cumpangius de Marceddì, chi aianta ocupau su sta(n)iu insoru, ianta incumintzau a pentzai de fai sa matessi cosa.
Su scioperu fiada partiu de is prus poburus, de is chi no tanianta nudda de predi, giai chi cussus chi istaianta mellus fianta totus cun is meris. In su 1960 ianta decidiu de ocupai su sta(n)iu, apustis de u(n)a prima ‘ota chi fiada andàda mai, mancai fessint istetius coragiosus meda, ca si fianta atrivius a antziai conca e a isfidai fachi po fachi is meris e is tzaracus. Ddus aianta dennuntziaus, potaus in Curia e cundennaus a medas mesis o annus de praso(n)i. 
S’ocupatzioni de su sta(n)iu est istetia importanti po sa storia de sa ‘idda: po sa primu ‘ota, is piscadoris, o u(n)a pati de issus, si fianta postus impàri, chentza de pentzai sceti donniu(n)u po contu suu e lassendi stai a pati sa timoria. 
Is femias pura fu(n)tis stetias atrivias meda, sempiri acanta de is ominis insoru fumintzas cun is pipius, po pedì totus impàri su diritu de piscai. 
Sceti a is primitzius de is annus Ottanta de su Millenoixentus, su sta(n)iu de Mar ‘e Pontis , cun totu is pischeras, funtis passaus me is ma(n)us de da Regio(n)i e duncas de is cooperativas de is piscadoris, chi cun coragiu fianta arrannescius a fai agabai su dominiu de is meris e is divisionis antigas tra issus atotu. 


Quanto sono chiare le informazioni su questa pagina?

Grazie, il tuo parere ci aiuterà a migliorare il servizio!

Quali sono stati gli aspetti che hai preferito?
1/2
Dove hai incontrato le maggiori difficoltà?
1/2
Vuoi aggiungere altri dettagli?
2/2
Inserire massimo 200 caratteri
È necessario verificare che tu non sia un robot